Menu:

Solidariteitsprojecten van, voor en met blinde en slechtziende mensen.

LEZEN EN SCHRIJVEN ALS JE NIET OF SLECHT ZIET

U kan de foto vergroten via een muisklik of via de entertoets.

Hoe werkt het brailleschrift? En welke andere manieren zijn er voor blinde en slechtziende mensen om te lezen en te schrijven? Kunnen zij ook met de computer werken?

Wat is het brailleschrift?

Sommige blinde mensen lezen brailleschrift. In stevig papier zijn kleine bolletjes gedrukt. De bolletjes zitten bovenop het papier, zodat je ze kunt voelen. Blinde mensen ‘lezen’ die bolletjes met de toppen van hun vingers.

Elke letter van het alfabet, elk cijfer en elk ander teken wordt gemaakt met ten hoogste zes bolletjes. Stel, je hebt een doosje met zes eieren: twee bovenaan, twee in het midden en twee onderaan. Als je nu één of meer eieren wegneemt, vormen de resterende eieren telkens een ander brailleteken. Zo werkt het brailleschrift. Alleen zijn echte brailletekens natuurlijk veel kleiner, want ze moeten onder een vingertop passen.

Als je goed kunt zien, is het niet moeilijk om braille te lezen. Je leert gewoon het braillealfabet en enkele speciale tekens vanbuiten. Dan kun je een brailletekst ontcijferen. Je doet dat natuurlijk met je ogen.

Braille leren voelen is véél moeilijker. Met een eierdoosje zou het nog lukken, letter per letter… maar echte brailletekens zijn piepklein. Blinde mensen die op jonge leeftijd braille geleerd hebben, herkennen de tekens ongelooflijk snel.

Blinde en veel slechtziende kinderen leren braille lezen en schrijven op school. Mensen die pas later blind of slechtziend worden, hebben het moeilijker om braille te leren. Dat komt doordat hun vingertoppen vaak wat ruwer zijn en ook doordat ze gewoon meer moeite hebben om zoiets nieuws te leren.

Braille schrijven kan met een brailleschrijfmachine. Die heeft maar zeven toetsen: één voor elk puntje en een spatiebalk. Je kunt ook een computer gebruiken, als je een brailleprinter hebt.

In het boek ‘Rare snuiters’ kun je braille leren lezen!

Wat is groteletterdruk?

Mensen die slecht zien, kunnen vaak wel nog grote letters lezen. Het moeten duidelijke, rechte letters zijn, zonder versieringen. Ook de kleur is belangrijk. Zwarte letters op een wit blad zijn meestal de beste keuze. Zwart op geel is nog duidelijker, maar lastiger voor de ogen. Rood is een slechte kleur voor slechtzienden. Als je bijvoorbeeld zwarte letters op een rood blad zet, zullen de meeste slechtzienden niets kunnen lezen. Let op: kleuren kunnen ook een probleem zijn voor mensen die kleurenblind zijn.

Wat is gesproken tekst?

Niet alle blinde en slechtziende mensen kunnen braille lezen. Daarom bestaan er ook ‘gesproken teksten’, om naar te luisteren.  Ze staan op cd. Speciale cd’s voor blinde en slechtziende mensen worden Daisy-cd’s genoemd. Op zo’n Daisy-cd kan bijvoorbeeld gemakkelijk een volledig boek of een tijdschrift staan.

Met een Daisy-speler kun je de tekst beluisteren en erin ‘bladeren’. Je ziet allerlei knoppen: daarmee kun je kiezen naar welke bladzijde, welk hoofdstuk of welk artikel je wilt gaan. Je kunt de knoppen herkennen aan hun plaats en hun vorm. Ook met een mp3-speler lukt het vaak om een Daisy-cd te beluisteren.

De Luisterpuntbibliotheek (www.luisterpuntbibliotheek.be) is een speciale openbare bibliotheek waar iedereen die dat nodig heeft, brailleboeken en Daisy-boeken kan ontlenen. Er is een grote collectie, met boeken voor kinderen, jongeren en volwassenen. Het zijn allerlei soorten boeken: van sprookjes tot kookboeken! De cd’s worden opgestuurd met de post. Dat kost niets.

Luisterpunt is een bibliotheek voor alle mensen met een ‘leesbeperking’. Niet alleen blinde en slechtziende mensen hebben het moeilijk met gewoon gedrukte boeken. Er zijn ook mensen die ziek zijn en veel in bed moeten liggen, soms in het donker. Of mensen die hun handen niet kunnen gebruiken om een boek vast te houden. Of kinderen met dyslexie. Al die mensen mogen gratis Daisy-boeken op cd ontlenen. Als je geen leesprobleem hebt, kun je bij de Luisterpuntbibliotheek geen Daisy-cd’s krijgen. Maar in jouw bibliotheek vind je vast ook gewone cd’s met verhalen of gedichten.

In het boek ‘Rare snuiters’ zit een Daisy-cd. Op een mp3-speler of met de computer kun je hem beluisteren.

Wat kan met de computer en het internet?

Wist je dat een encyclopedie in braille niet in een klaslokaal zou passen? Als een gewoon boek in braille wordt omgezet, wordt het veel groter en dikker. Dat komt omdat een brailleletter meer plaats inneemt en omdat het papier van een brailleboek dikker is.

Gelukkig krijgen blinde en slechtziende mensen dankzij het internet toegang tot een enorme bibliotheek vol informatie. Daarvoor hebben ze wel computerhulpmiddelen nodig.

De meeste slechtziende en blinde kinderen kunnen heel goed met de computer werken. Maar het beeldscherm en de muis gebruiken zijn niet. Hun pc is op twee manieren aangepast. Onder hun toetsenbord hebben ze een brailleleesregel en hun computer kan ook spreken! Telkens als ze op een toets drukken, zegt de computer wat er gebeurt. Dat is nodig, want de knoppen en vensters op het scherm zien ze natuurlijk niet.

Het toetsenbord is heel gewoon. ‘Blind typen’ mag je bij blinde mensen letterlijk nemen! De brailleleesregel is wel speciaal. Onder het toetsenbord vind je een balk waarop één regel van het scherm in braille voelbaar is. Met de pijltoets kun je naar de volgende of vorige lijn gaan.

Naast de pc staat een brailleprinter. Vaak hebben ze ook een scanner. Als je daar getypte of gedrukte teksten op legt, leest de computer ze voor.

Met hun computer kunnen blinde mensen ook lekker surfen, mailen en chatten! Sommige websites zijn moeilijk toegankelijk, maar steeds meer websitebouwers houden rekening met blinde en slechtziende gebruikers. Licht en Liefde helpt hen. Goede sites krijgen het 'AnySurfer'-logoWil je meer weten over AnySurfer? Surf dan naar www.anysurfer.be.

Er bestaan zelfs elektronische kranten, waarin elke dag een groot deel van de artikels uit het dagblad staan. Dankzij de computer kunnen blinde mensen dus veel meer lezen dan vroeger. 

Natuurlijk zijn er ook veel slechtziende mensen die de tekst op het computerscherm nog een klein beetje kunnen zien. Zij kunnen met een speciaal programma alles vergroten. Icoontjes worden iconen, lettertjes worden letters. Vaak gebruiken zij ook een groter scherm.

Welke hulpmiddelen bestaan er om te lezen en te schrijven?

Om goed te kunnen lezen en schrijven bestaan er voor blinde en slechtziende mensen heel veel hulpmiddelen. Hieronder vind je de belangrijkste.

Wat zie je op de foto’s en hoe werken deze hulpmiddelen?

Brailleleesregel:
Dit is een plat apparaat dat onder het toetsenbord van een pc gezet wordt. Het steekt een beetje uit naar voor en daar zit een lange, smalle strook vol gaatjes. Kleine pinnetjes die door de gaatjes omhoog komen, vormen brailletekens. Zo kan de blinde persoon met zijn vinger de tekst voelen die ziende mensen op het scherm zien. Op het toestel zitten ook toetsen die helpen om te zoeken in de tekst. Meestal wordt een brailleleesregel gebruikt met een sprekende computer.

Braillenotitietoestel: 
Dit toestel ziet eruit als een kleine schrijfmachine. Het heeft maar acht schrijftoetsen (vier links, vier rechts), een spatiebalk en nog wat kleine toetsjes. De acht grote toetsen zijn voldoende om braille te schrijven! Op het toestel zit ook een korte brailleleesregel, om de genoteerde tekst te kunnen lezen. Dit toestel is handig om overal mee te nemen: op de trein, in de klas, naar het werk… Alles wat je geschreven hebt, kun je later thuis lezen. Je kunt de tekst ook printen in braille of in gewoon schrift. Een blinde leerling kan zelfs een beeldscherm aan zijn notitietoestel hangen. Zo kan de leerkracht meelezen!

Vergrotingsprogramma voor slechtzienden: 
Dit computerprogramma vergroot de teksten op het scherm tot wel 32 keer. Je kunt er ook de kleuren mee aanpassen. Zo kan iemand die slechtziend is, gemakkelijker teksten lezen en op het internet surfen. De foto toont een scherm met een venster om aan te duiden hoeveel keer je de tekst wilt vergroten en in welke kleur je hem wilt lezen.

Beeldschermloep: 
Dit is een toestel met bovenaan een beeldscherm, daaronder een apparaat met naar beneden gerichte camera en helemaal onderaan een beweegbaar vlak waar je teksten (bijvoorbeeld de krant) op kunt leggen. De camera tovert alles op het scherm, zo groot als je zelf wilt. Je kunt ook de kleuren veranderen. Er bestaan zelfs beeldschermloepen die kunnen voorlezen.

Handtekenkaartje: 
Dit is een stevig kaartje (zo groot als een bankkaart) waarin een rechthoekje is uitgesneden. Dat helpt blinde mensen om hun naam of handtekening op de juiste plaats op een document te zetten. Op de foto ligt het kaartje op een overschrijvingsformulier, gelijk met de bovenrand en in het midden. Zo zit de plaats voor de handtekening precies in de rechthoek.

Loep: 
Een loep is een vergrootglas. Slechtzienden kunnen er thuis en onderweg teksten mee lezen. Loepen bestaan in allerlei vormen, groottes en sterktes. Soms hebben ze een lampje of een staandertje. De foto toont twee ronde loepen: een om in de hand te houden en een met voetjes, om bovenop een tekst te zetten.

Merkpasta en merkpuntjes: 
Merkpasta is een soort dikke verf die snel hard wordt. Je kunt er voelbare puntjes of tekens mee maken. Als je bijvoorbeeld verschillende tekentjes rond de knop van een strijkijzer zet, kun je voelen op welke temperatuur het ijzer staat. Bij Licht en Liefde werken mensen die bij blinden en slechtzienden thuis komen om puntjes en tekens op allerlei toestellen te zetten. Op de foto staan twee tubes merkpasta en ook enkele velletjes zelfklevende voelpunten. Een voorbeeldkaartje toont hoe je ze kunt gebruiken om gewone tekst of braille te schrijven en om voelbare tekens te maken.

Tekenset: 
Reliëfpapier is speciaal plastiekpapier waar je voelbare lijnen op kunt tekenen. Hoe harder je met een balpen op het papier drukt, hoe dikker de lijnen zijn. Dit papier komt van pas in de lessen meetkunde. Blinde kinderen kunnen er ook mee leren hoe je een huis, een boom of een zon tekent. Of ze kunnen de letters leren voelen die ziende mensen gebruiken. De foto toont een set tekenmateriaal met een reliëfpen, een lat en een gradenboog. De lat en de gradenboog hebben aanduidingen in reliëf én in duidelijke kleuren (geel-zwart).

Reliëfplan: 
Er bestaan kaarten en plannen in reliëf. Zo kunnen blinde mensen de vorm voelen van werelddelen en landen. Ook de grote steden, wegen en rivieren staan erop. Dat is handig voor de lessen aardrijkskunde! Er zijn ook reliëfplannen van steden en gebouwen. Daarmee kunnen blinde mensen de weg vinden, bijvoorbeeld naar de bakker. De foto toont een reliëfkaart van België.

NIET OP DE FOTO: Braille-dymotang
Kruidenpotjes, conservenblikjes, cd-doosjes: ze hebben allemaal dezelfde vorm. Als je niet kunt zien wat erop gedrukt staat, moet je het potje openen of de cd beluisteren om te weten wat het precies is. Met een braille-dymotang kun je alles herkenbaar maken. Je maakt met zo’n tang heel snel braille-etiketjes, ook als je het brailleschrift helemaal niet kent! Op de schijf staan letters in gewoon schrift en braille. Door aan de schijf te draaien, kies je de letter die je in braille wilt maken. Dan druk je op de tang. De brailleletter komt nu op zelfklevend lint. Zo kun je woorden maken. Je scheurt het stukje lint daarna af, om het ergens op te kleven.

Meer weten?

Wist je dat er een blinde of slechtziende persoon naar je klas kan komen? Dan leer je nog veel meer en kun je vragen stellen. Vraag meer informatie over een klasbezoek, workshop of inleefactiviteit: tel. 0473 95 18 99, vorming@lichtenliefde.be.

© Blindenzorg Licht en Liefde 2014