MUZIEKLES VOLGEN met een visuele beperking

Muziek in het middelbaar onderwijs

Wat blijft er over van het muziekonderwijs in de instituten voor blinden en slechtzienden? Geert Maeckelbergh geeft muziekles in het KI Woluwe. Hij vertelt hoe dat vandaag gebeurt.

Geert: “Vroeger was er een specifieke muziekopleiding voor blinde en slechtziende leerlingen. Woluwe had een beroepsafdeling waar je een stevige muzikale basis kreeg.

Kunstsecundair onderwijs bestaat nog steeds, maar niet meer in het blinden- en slechtziendenonderwijs. Het combineert kunsttheorie en
-praktijk met algemene vakken. Ook onze school vond in de jaren zestig dat de leerlingen niet alleen muziek moesten kennen, maar een algemene vorming nodig hadden. In de andere afdelingen, zoals bakkerij, vlechterij en gezins- en nijverheidstechnieken, zette dezelfde evolutie zich door. Maar er waren te weinig leerlingen. Daardoor gingen eind de jaren negentig alle specifieke beroepsafdelingen teloor.

Spijtig... Wat overblijft, is een algemene beroepsopleiding. Daar zit nog een verdwaald uurtje muziek in. Daarnaast heb je het algemeen, buitengewoon en technisch secundair onderwijs (ASO, BSO en TSO), waarin ook één uurtje per week muzikale opvoeding wordt gegeven, zoals dat in alle scholen gebeurt.

Ik geef les in het ASO en in de beroepsklassen. Ik zie al mijn leerlingen één uur. Ze krijgen geen notenleer meer en leren niet systematisch een instrument bespelen, laat staan een piano stemmen. Wie zich wil specialiseren, moet nu ergens anders zijn dan in het blindenonderwijs.

Ik vind dat jammer. Maar door het M-decreet krijgen we nog meer dan tevoren kinderen die hun weg niet vinden in een gewone school. Zij hebben baat bij een algemene vorming. We krijgen daarin wat vrijheid om onderwijs op maat te bieden. Voor sommige leerlingen is muziek belangrijk, dus blijft muziek op het programma staan.

Heel uitzonderlijk hebben we eens een leerling die doorstroomt naar de kunsthumaniora. Enkele jaren geleden heeft een oud-leerling van mij die stap gezet. Ik bood hem wat ondersteuning via het GON-systeem (geïntegreerd onderwijs), zodat hij zeker kon slagen.

De term ‘blindeninstituut’ is heel erg aan het vervagen: wij hebben nog hooguit twintig blinde leerlingen. Ik geef nu vooral les aan jongeren met een autismespectrumstoornis en heb nog vier klasjes met blinde en slechtziende kinderen.

Ook al is er maar één uurtje muziek meer, toch zijn de kinderen nog altijd enthousiast. Muziek blijft een enorme uitlaatklep. We doen nog steeds heel veel met muziek in de les. Ik ben ook altijd paraat om kinderen te helpen als ze een liedje willen schrijven, naar een academie willen gaan of aan een talentenjacht willen deelnemen.

Op school doen we elk jaar een ‘free podium’. Vooral voor de kinderen met autisme is dat heel belangrijk. Zij zitten een beetje op een eiland als ze hier aankomen. Muziek is een enorm bindmiddel qua communicatie. Samen met anderen muziek maken lukt vaak beter dan meteen vrienden maken of op iemand afstappen en spontaan een praatje maken. Samen op pad gaan is een prachtig onderdeel van het lessenpakket muzikale opvoeding.

Op het einde van het schooljaar treden we op en dan zijn ouders vaak ontroerd. Ze hadden nooit gedacht dat hun autistisch kind, dat zich thuis dikwijls terugtrekt of met de PlayStation bezig is, muziek zou spelen op een podium. Voor hen is het een openbaring, voor de kinderen een overwinning en een doorbraak.

Ik ben niet opgeleid als muziektherapeut, maar overweeg om dat diploma toch nog te halen. Op school tracht ik kinderen individueel wat te helpen en dat is bijzonder boeiend. Je kunt het vergelijken met naar een kinesist gaan voor je rug: de kinderen komen een beetje los en kunnen knopen ontwarren via de muziek.

De leerlingen zijn vaak complexer dan vroeger. Vroeger waren ze alleen blind; nu kunnen ze in veel gevallen niet mee in het gewoon onderwijs of hebben ze een andere beperking, bijvoorbeeld psychische problemen. Vaak zijn ze hier op school om zich weer goed te voelen, om een omgeving te vinden waar ze aanvaard worden zoals ze zijn. We moeten dus niet direct proberen om druk te leggen, maar in eerste instantie wat zorg bieden. We evolueren echt naar een zorgschool.

In Spermalie is er ook een muziekleerkracht: Bernard Joye. Bij hem heb ik mijn stage gedaan. Onlangs zag ik hem nog eens terug bezig. Ik was enorm positief verrast over hoe hij dat deed. Ieder heeft zijn eigen aanpak.”

Muziek in de herscholingscentra voor volwassenen

Het Vlaams Leeroogpunt Sint-Rafaël in Gent biedt herscholing aan volwassen personen die blind of slechtziend geworden zijn. Er worden in Sint-Rafaël geen vakken gegeven die met muziek te maken hebben.

In het heropleidingcentrum De Markgrave in Antwerpen kunnen de leerlingen kiezen voor percussie. In het vak ‘Toekomstgerichte vorming’ kunnen ze op vraag begeleid worden richting ander muziekonderwijs. Een aantal leerlingen zijn buiten de school met muziek bezig (koor, piano, gitaar). Info: Markgravelei 81, 2018 Antwerpen, 03 237 71 82, heropleiding@demarkgrave.be

Muziekles aan een inclusieve academie

Vlaanderen telt twee academies waar op een inclusieve manier muziekles wordt gegeven. Ze bevinden zich in Leuven en Antwerpen.

SLAC/Conservatorium in Leuven stelt haar muziekopleiding open voor mensen met een visuele beperking. Deze school heeft ondersteunende maatregelen uitgewerkt om de lessen inclusief te maken.

Leerlingen die braille kennen, volgen AMV (algemene muzikale vorming) met een lespakket ‘geïntegreerde brailletechniek voor muziekpartituren’. Voor de andere leerlingen gebruikt de lerares auditieve methodieken.

Een vakleerkracht geeft pedagogische ondersteuning aan de leerlingen en de instrumentleraars. Volwassen leerlingen (vanaf 15 jaar) kiezen vanaf het eerste jaar immers ook een instrument.

De school zet partituren om in braille en het gebouw is aangepast.

Info: SLAC/Conservatorium, Dirk Boutslaan 60-62, 3000 Leuven, 016 22 21 21, conservatorium@leuven.be, www.slac-conservatorium.be; lerares: Lucy Kloeck, lucy.kloeck@base.be

Ook in Antwerpen is er een academie voor mensen met een visuele (of auditieve) handicap: muziekacademie MA’GO. De lessen zijn er individueel. Er wordt notenleer (AMV) in braille gegeven, samen met piano. Allerlei technologische hulpmiddelen zijn aanwezig.

De leerlingen nemen deel aan de schoolconcerten. Ze worden ook gestimuleerd om samen met de anderen muziek te maken.

Een klaslokaal is volledig op maat ingericht. Het staat ook buiten de lesuren ter beschikking van de leerlingen. Zo wordt hun muzikale onafhankelijkheid gestimuleerd en kunnen ze studeren.

Info: MA’GO, Mechelsesteenweg 125, 2018 Antwerpen, 03 239 14 34, info@ma-go.be of roeland.gebruers@antwerpen.be, www.ma-go.be; lerares: Dana Susljic, dana.susljic@ma-go.be

Muziekles in eigen regio

Deborah Maerschalck droomde er al lang van om piano te leren spelen. Ze ging uiteindelijk op zoek in eigen streek, met succes.

Deborah: “In het middelbaar kreeg ik een beperkte basis van notenleer, maar toen was ik nog niet blind. Daarnaast volgde ik vroeger zangles op het gehoor. Maar toen wilde ik piano leren spelen.

Op het forum ‘Visuele handicap’ van Kim Bols heb ik nagevraagd of pianoles (zonder braillenotenleer) haalbaar zou zijn en hoe ik dat kon aanpakken. Leuven en Antwerpen werden mij door velen aanbevolen, maar ik woon veel te ver uit de buurt. Enkele mensen vertelden me dat het haalbaar was om piano te leren via het gehoor. Dat gaf mij al wat meer moed om mijn zoektocht verder te zetten.

Eerst informeerde ik dicht bij huis, in een deelgemeente van mijn woonplaats Sint-Laureins. Daar is één pianoleerkracht, maar hij stond er helaas niet voor open. Hij miste de kennis en ervaring, zei hij.

Begin augustus klopte ik aan in de Kunstacademie van Eeklo. Ik wist dat daar al een blinde leerling gitaarles gevolgd had en hoopte dat ze op basis daarvan zouden openstaan voor mijn vraag. Ze antwoordden dat ze het begin september zouden bespreken. Maar zo lang wou ik niet afwachten. Ik mailde de directeur en toen ging de bal aan het rollen.

De pianoleerkrachten hadden geen ervaring, maar stonden er alle drie voor open. Ik koos mijn leerkracht op basis van tijdstip en locatie. In september kon ik beginnen. Ik moest mijn FOD-attest geven om korting te krijgen en mijn VAPH-attest om een individueel traject te volgen. Nu krijg ik individueel les en word ik vrijgesteld van notenleer.

Zowel voor de leerkracht als voor mij is het zoeken. Hij speelt voorlopig liedjes voor met de metronoom op de achtergrond . Zo hoor ik hoeveel tellen elke noot duurt. Ik neem mijn lessen op met een bandopnemer, als studiemateriaal. Die methode was duidelijk onwennig voor de leerkracht, ik had zelfs het gevoel dat hij dat eerst wat vervelend vond. Maar hij merkte snel dat het me helpt om liedjes in te studeren.

Het memoriseren lukt de ene keer beter dan de andere. Simpel is het niet: soms boek ik echt vooruitgang, op andere momenten lijkt het alsof ik terug naar af ga. We werken momenteel met kinderliedjes en ik speel nog maar op een beperkte zone op de piano. Melodietjes die ik al kende, gaan er precies wel rapper in. Tussendoor krijg ik ook theorie over verschillende muziektermen aangereikt. Het is dus een mooie mix van praktijk en theorie. Via huurkopen heb ik me een akoestische piano aangeschaft.

Als ik een liedje heb aangeleerd, laat ik bij Blindenzorg Licht en Liefde de partituren omzetten in braille. Ik denk immers dat je sneller muziekbraille leert als je vertrekt vanuit liedjes die je al kent. Bij Licht en Liefde heb ik ook de twee studieboeken braillenotenleer aangekocht. Via zelfstudie zal ik proberen om het nog te leren. Sowieso heb je ook je geheugen nodig, maar ik denk dat een braillepartituur extra ondersteuning kan bieden. Voorlopig is het nog Chinees voor mij, gezien ik nog niet alle muziektermen ken en begrijp. ik merk wel dat het een meerwaarde is dat ik me de structuur van een partituur visueel kan voorstellen: dat draagt bij tot de verwerking van de theorie.

Ik ken een blinde persoon die in het Gentse een gelijkaardige piano-opleiding volgt, ook in een gewone muziekschool. Sommige details verschillen wel, want elke leerkracht gebruikt zijn eigen methodiek.

Stap gerust met je vraag naar een lokale muziekacademie. De kans bestaat dat ze geen ervaring hebben en niet op je vraag ingaan. Maar geef de moed zeker niet op! Ik ken voldoende praktijkvoorbeelden waarbij men er wel voor openstaat om samen aan de slag te gaan.

Een beetje twijfel kan er natuurlijk altijd zijn – mijn leerkracht is duidelijk nog altijd zoekende over de aanpak tijdens de lessen. Toch is het naar mijn gevoel tweerichtingsverkeer. Het lijkt me nuttig dat ook de blinde of slechtziende muzikant bijdraagt tot het leerproces, door zelf bij diverse kanalen te informeren naar de verschillende mogelijkheden.

Waar een wil is, is een weg!”

We hopen dat dit artikel je kan helpen en inspireren als ook jij een muzikale droom hebt. Zoals je merkt, zijn er nog heel wat mogelijkheden. Veel succes!

(Jan Dewitte)