Hoe alles begon en groeide

Een bekroond eindwerk

In het najaar van 2007 begon FREYA VLERICK, laatstejaarsstudente grafisch ontwerp aan de Hogeschool Antwerpen, aan een scriptie over kunstbeleving bij blinde en slechtziende personen. Daarnaast wou ze ook een tastbaar boek ontwerpen voor blinde kinderen. In haar tienerjaren was Freya zelf een week lang haar gezichtsvermogen kwijt en dat maakte een blijvende indruk op haar. Door een boek te ontwerpen dat zowel ziende als blinde kinderen zou aanspreken, wou ze de grenzen van de grafiek ‘aftasten’ en zich op die manier inzetten voor een nog te vaak vergeten doelgroep.

Freya klopte aan bij JAN DEWITTE van de documentatiedienst van Licht en Liefde. Ze zocht advies, maar ook een schrijver voor haar voelboek. Jan publiceerde in 2007 het Vlaams Filmpje ‘Joni’, dat genomineerd werd voor de John Flandersprijs Averbode. Samen gingen ze aan de slag en inspireerden elkaar. De prenten en de gedichten ontstonden tegelijk: bepaalde tekeningen zijn geïnspireerd op gedichten en omgekeerd.

Freya’s eindwerk ‘Rare snuiters’, een tastbaar prentenboek met gedichten van Jan en met een educatieve koffer erbij, kreeg in 2008 de Prijs Mathilde E. Horlait-Dapsens, een belangrijke Belgische afstudeerprijs waarmee slechts enkele studenten (artistiek of medisch) worden beloond.

StopStart

Hindernissen overwinnen

Een bekroond project betekent weinig als er niets meer mee gedaan wordt. Licht en Liefde wou het boek heel graag uitgeven. Uitgeverij Poëziecentrum besloot mee te werken, zodat ‘Rare snuiters’ ook in het gewone boekencircuit zou kunnen komen. Maar er was nog een lange weg te gaan:

• Het handgemaakte prototype moest grondig aangepast worden om gedrukt te kunnen worden.
• Het bleek heel moeilijk om een drukkerij te vinden die het reliëf in het boek kon drukken.
• Het boek moest ook bruikbaar zijn voor slechtziende lezertjes (die heel andere behoeften hebben dan blinden) en voor mensen met andere beperkingen. Tegelijk moest het boek voor goedziende kinderen aantrekkelijk blijven en het moest hen stimuleren om met meerdere zintuigen (= multisensorieel) te ervaren.

Deze obstakels zorgden ervoor dat het concept steeds verder verfijnd werd: er groeiden allerlei nieuwe ideeën. Dat gebeurde in overleg met de verschillende doelgroepen.

In het voorjaar van 2010 werd een gespecialiseerde drukkerij gevonden in Krakau (Polen)!

Nu ging BLL op zoek naar financiële steun. Meerdere dossiers werden opgesteld en ingediend. ‘Rare snuiters’ werd overal heel positief onthaald. Maar liefst zes organisaties beslisten om een groot bedrag te schenken of het project op een andere manier te ondersteunen.

Pionierswerk

In 2010 herwerkten Freya en Jan alle tekeningen en bepaalden ze waar er reliëf moest komen en op welke manier.

Kunstenares Freya dacht in de eerste plaats esthetisch: het boek moest voor iedereen heel mooi worden. Dat was inderdaad erg belangrijk. Jan zag het intussen in de eerste plaats functioneel: wat kunnen slechtzienden zien, wat kunnen blinden voelen? Dat was even belangrijk. Vaak was een compromis nodig. Want een ‘inclusief’ boek benadeelt niemand: noch de blinde en de slechtziende, noch de ziende gebruiker. Tussen de doelgroepen zijn er grote verschillen. Die zijn er ook binnen de doelgroep van de slechtzienden: er bestaan immers heel veel oogaandoeningen, allemaal met hun eigen symptomen.

Freya's educatieve koffer met voeldieren kon niet mee uitgegeven worden: dat zou veel te duur zijn. Er kwam een alternatief: het boek werd groter en bovenaan op elke pagina kwam er een silhouet van een voeldier bij, in reliëf en met goed contrast.

De grote prenten waren niet evident om al voelend te ontdekken. Het zijn immers artistieke prenten. De inktvis staat bijvoorbeeld in het boek met een onvolledig hoofd en maar drie armen. Om de voelende lezers toe te laten zich een goed beeld te vormen van de prenten, maakte Jan van het volledige boek een verbale beschrijving. Dat is een techniek die onder meer in musea wordt gebruikt voor blinde en slechtziende bezoekers, maar voor prentenboeken was het nieuw.

Heel bijzonder is dat de verbale beschrijving van ‘Rare snuiters’ ook werkt als een ‘gps voor de vingers’. De stem op de cd leidt de vingers van de lezers systematisch rond over alle illustraties. We kennen geen enkel ander prentenboek waar dat op die manier gebeurt.

De verbale beschrijving wordt voorgelezen door Daniëlle Cornu, een ervaren voorlezer van de BLL-studio in Varsenare. Niemand minder dan de bekende acteur Wim Opbrouck was bereid om alle gedichten kosteloos in te lezen. Voor de finishing touch zorgde Koen Amerlynck: hij imiteert op de cd allerlei dierengeluiden.

Natuurlijk werden de tekeningen én de beschrijving grondig uitgetest bij blinde en slechtziende proefpersonen. Zij zorgden voor kritische bijsturing.

In maart 2011, na een groeiproces van drie volle jaren, werden de ‘Rare snuiters’ voorgesteld. Na twee maanden was de eerste druk (1.000 exemplaren) al uitgeput. Intussen zijn er al vier drukken verschenen en 2.200 boeken verspreid. We mikken momenteel in de eerste plaats op scholen en bibliotheken, omdat het boek daar door veel personen gebruikt kan worden.

Het boek was het eerste jaar ook verkrijgbaar via de boekhandel, daarna alleen nog bij Licht en Liefde. Door de hoge productieprijs verkopen we tegen kostprijs, want we willen niet dat 'Rare snuiters' een peperduur boek is.